Crematie: een korte historie
In het jaar 1914 vond de eerste crematie in Nederland plaats. Het was de crematie van de arts dr. C.J. Vaillant in het Crematorium Westerveld in Velsen (Noord-Holland). Cremeren is zo oud als de mensheid zelf. In de Bronstijd werden al urnen in hunebedden bijgezet. Ook in de Romeinse tijd, rond het begin van onze jaartelling, was cremeren de meest gebruikelijke wijze van lijkbezorging. In heel Nederland zijn overblijfselen gevonden van brandkuilen waarin overledenen werden verast.
Het crematieverbod van Karel de Grote
Dat aanvankelijk het begraven in de eerste eeuwen na Christus meer gangbaar werd, had een eenvoudige reden: het hout werd schaars. Vanaf Karel de Grote werd in het Westen echter begraven gemeengoed; als christelijke vorst verbood hij het cremeren vanwege het heidense karakter. Zo bleef begraven de volgende elf eeuwen de enige manier van lijkbezorging.
Lang bestond er uit geloofsovertuiging veel tegenstand tegen cremeren. Door de dode te begraven in plaats van te verbranden, ‘bleef het lichaam intact en stond niets de wederopstanding en het eeuwige leven in de weg’.
De voorstanders
Rond 1850 gingen in West-Europa de voorstanders van cremeren zich organiseren. Ze kregen steun van de medische wereld, die vanwege hygiëne en ruimtegebrek de voorkeur gaf aan crematie. De Nederlandse wet stond lijkverbranding niet toe. De Nederlandse schrijver Multatuli werd in Gotha in Oost-Duitsland gecremeerd. Voor zover bekend, is hij de eerste Nederlander die gecremeerd werd. Zijn as werd later bijgezet in het Gedenkpark Westerveld.
Eerste crematorium in 1913 en eerste crematie in 1914
Op 27 maart 1914 overleed in Schiedam, op 95-jarige leeftijd, Dr. C.J. Vaillant. De hoogbejaarde dokter was in september van het jaar daarvoor nog persoonlijk aanwezig geweest bij de opening van het eerste crematorium in Nederland: Westerveld, in het dorp Driehoek (Noord-Holland).
Dr. Vaillant was in 1874 een van de oprichters van de Vereniging voor Facultatieve Lijkverbranding (thans Koninklijke Vereniging voor Facultatieve Crematie) en tot 1898 bijna voortdurend lid van het hoofdbestuur. Hij was voorstander vanwege de hygiëne, de piëteit en vooral vanwege het vrijheidsbeginsel. Op 1 april 1914, om 16.50 uur werd het lichaam van dr. C.J. Vaillant ingevoerd in de crematieoven. Om 18.30 uur was het proces voltooid, waarna om 19.10 uur de as uit de oven werd genomen. Zijn asbus kreeg crematienummer “1“.
Bijna 70 jaar later: ruim 50.000 crematies per jaar
De bouw van nieuwe crematoria ging niet heel snel. Zo werd veertig jaar na het eerste crematorium, in 1954 een tweede crematorium gebouwd in Dieren (Gelderland). Een jaar later werd cremeren pas voor het eerst onder strenge voorwaarden in de Nederlandse wet geregeld.
Dertig jaar later waren er in ons land ruim 30 crematoria die sámen ruim 50.000 crematies verzorgden. Zo’n veertig procent van alle overledenen werd in die tijd gecremeerd. In 2003 werden in ons land voor het eerst meer overledenen gecremeerd dan begraven (circa 72.000).
De cijfers nu
Nu kiest ruim zestig procent voor cremeren en zijn er in ons land meer dan 100 crematoria. Oók is er sinds de eerste crematie in 1914 op het gebied van dienstverlening en (wettelijke) mogelijkheden rondom een uitvaart veel veranderd. Plechtigheden worden persoonlijker en de mogelijkheden die nabestaanden hebben om een bestemming aan de as te geven zijn eindeloos.
Wat gebeurt er bij een crematie?
De crematie van een overledene vindt plaats in een crematieoven. Dit is een verbrandingsoven die speciaal is ontwikkeld om een menselijk lichaam te cremeren. Voor een crematie kan plaatsvinden wordt de oven voorverwarmd, zodat het crematieproces zo goed mogelijk kan gebeuren. Nadat de uitvaartkist met de overledene is ingevoerd in de oven en de kist vlamvat, zal de temperatuur tijdens het proces oplopen tot ongeveer 1100 graden.
Het verloop van het crematieproces
Het crematieproces is volledig geautomatiseerd. Een computer houdt precies bij wat er in de oven gebeurt en zorgt voor de juiste condities. Bij de crematie is een medewerker van het crematorium aanwezig. Deze vertelt aan de eventueel aanwezige nabestaanden wat er gaat gebeuren en zorgt ervoor dat de overledene wordt ingevoerd in de oven.
Om te zorgen dat er na de crematie geen verwisseling van de as kan plaatsvinden, wordt er voor het invoeren in de oven een identificatie-steentje met het unieke crematienummer van het crematorium op de uitvaartkist gelegd. De ovenist houdt het crematieproces in de gaten en zorgt ervoor dat de as van de overledene op de juiste plek komt.
Waarom zien we nooit rook uit een schoorsteen komen?
Een crematie duurt gemiddeld 75 minuten. Mensen vragen zich soms af waarom ze geen rook zien komen uit een schoorsteen boven het crematorium. Dat heeft te maken met de techniek die verwerkt is in de ovens. Ze hebben een naverbrandingsruimte en de besturingsprogramma’s zijn zo ingesteld dat de verbranding geheel rook- en reukloos verloopt. Daarnaast zijn crematoria tevens uitgerust met filters, waardoor ook al het stof volledig wordt opgevangen.
De as van de overledene
Nadat de uitvaart heeft plaatsgevonden wordt de as van de overledene en eventuele andere overblijfselen verzameld. Denk hierbij aan bepaalde soorten chirurgische metalen die niet (geheel) verbranden. De medewerker van het crematorium zal ervoor zorgen dat de as in een asbus wordt bewaard, totdat deze aan de nabestaanden ter beschikking kan worden gesteld. Afhankelijk van de leeftijd en grootte van de overledene komt er na een crematie 3 à 4 kilo as ter beschikking.
Veelgestelde vragen over crematie:
Wanneer mag ik een overledene laten begraven of cremeren?
U mag een overledene niet eerder dan 36 uur na overlijden laten begraven of cremeren. En niet later dan 6 werkdagen na overlijden. Het weekend en feestdagen zijn geen werkdagen. Na de crematie moet het crematorium de as van de overledene 1 maand bewaren. Dit staat in de Wet op de lijkbezorging (Wlb). De periode van 36 uur is bedoeld voor eventueel strafrechtelijk onderzoek.
Van de periodes voor begraven of cremeren mag u alleen afwijken met toestemming van de officier van justitie en/of de burgemeester.
Begraven of cremeren na 6 werkdagen
Bij begraven of cremeren na 6 werkdagen heeft u toestemming nodig van de burgemeester van de gemeente waar het stoffelijk overschot zich bevindt. U kunt bijvoorbeeld toestemming aanvragen om godsdienstige redenen. Of als familie uit een ver land bij de begrafenis of crematie aanwezig wil zijn.
Begraven of cremeren na 36 uur
Wilt u een kortere periode dan 36 uur? Dan heeft u toestemming nodig van de officier van justitie en de burgemeester van de gemeente waar de persoon overleed.
Wat is het bewaartermijn van de as na de crematie?
Na de crematie moet het crematorium de as van de overledene één maand bewaren. Daarna mogen de nabestaanden de asbus ophalen. Zo is er genoeg tijd voor eventueel strafrechtelijk onderzoek op de asresten. Ook hebben de nabestaanden zo voldoende tijd om na te denken over wat zij met de as van de overledene willen doen. Bijvoorbeeld bijzetting van de asbus op een speciaal daarvoor bestemde plek. Of het verwerven van een asurn of verstrooien van de as.
Nabestaanden kunnen bij de officier van justitie een verzoek indienen voor ontheffing van de bewaartermijn. Bijvoorbeeld omdat zij de asbus eerder mee willen krijgen om deze naar het buitenland te brengen.
Wat mag ik doen met de as van een overledene?
Als u de asbus meekrijgt, kunt u de as (laten) verstrooien op open zee of op een daartoe bestemd strooiveld. U kunt ook de as thuis bewaren in een fraaie urn. U heeft ook de mogelijkheid om de as bij te zetten in een daarvoor bestemd gedeelte van een crematorium of begraafplaats.
Hoe kan ik de as van een familielid invoeren?
Er gelden in Nederland geen beperkingen of voorschriften als u as van een overledene invoert. Een speciaal vervoerbedrijf (repatriëringsbedrijf) kan de asbus naar Nederland vervoeren. Het is soms ook mogelijk om de asbus als handbagage of ruimbagage in een vliegtuig mee te nemen. Dit hangt af van de regels van de luchtvaartmaatschappij.
Voert u de asbus meteen na de crematie in en heeft u geen ontheffing? Dan moet u één maand wachten met verstrooiing of bijzetting van de as in Nederland.